Eikenprocessierups

De eikenprocessierups komt in vrijwel heel Nederland voor. Bijna altijd op inlandse eikenbomen. Daarnaast kan hij ook op beuken, berken, Amerikaanse eiken en moeraseiken zitten.

Meer informatie. Bron: Kennisplatform processierups.
In welke boomsoorten leven processierupsen?
Kunnen processierupsen ook op objecten in de buurt van bomen zitten?

De rups ontwikkelt vanaf half mei sterk irriterende brandharen. Eén rups heeft in totaal zo’n 600.000 tot 700.000 van deze haren, die gemakkelijk in de huid, ogen en luchtwegen van mensen dringen. De brandharen bevatten een giftig eiwit waarop ons lichaam heftig kan reageren. Van half mei tot eind september bezorgt de rups de meeste overlast. In de natuur blijven de haren vijf tot zeven jaar actief. Let op: oude nesten kunnen ook overlast bezorgen.

De haartjes worden verspreid door
• de wind (tot wel 100 meter)
• langsrijdend verkeer
• het wegbranden of wegzuigen van de rupsen
• kleding waar de brandharen aan kleven
Om klachten te krijgen, hoeft er dus geen rechtstreekse contact met de rups te zijn. Zet het gebied rond de boom af met een lint.

Meer informatie over brandharen. Bron: Kennisplatform processierups.
Hoe groot zijn de brandharen?
Hoe ver kunnen brandharen verwaaien?
Hoe lang blijven brandharen actief?

Na contact met de brandharen kunnen er verschillende gezondheidsklachten ontstaan, die veel overeenkomsten hebben met een allergische reactie: hevige jeuk, irritatie van de huid en irritatie aan de ogen (het oogwit kleurt rood) of de luchtwegen. In een enkel geval kan iemand bewusteloos raken, zoals bij een wespensteek. Reacties kunnen per persoon sterk verschillen. Wie vaker met de brandharen in contact komt, kan een sterkere reactie vertonen.

Meer informatie over gezondheidsklachten. Bron: Kennisplatform processierups.
Wat zijn samengevat de belangrijkste directe gezondheidsklachten bij contact met de brandharen van de eikenprocessierups?

De activiteit van de rupsen in 2019 duurt tot begin of half juli. Daarna gaan ze verpoppen. Het gevaar van afschieten van brandharen is dan voorbij. Er blijven echter nog veel brandharen achter, deze kunnen dan nog steeds overlast veroorzaken. Het is zaak om de nesten zo snel als het kan te laten verwijderen.

Bron: Kennisplatform processierups

• Voorkom verspreiding van de brandharen over het lichaam. Krab of wrijf niet, maar was de huid goed met water en spoel de ogen met (lauw) water. In het beginstadium kunt u de aangedane huid met stevig plakband ‘strippen’ om de overtollige microscopische brandhaartjes snel te verwijderen.
• Over het algemeen verdwijnen de klachten binnen een paar dagen tot weken vanzelf. Bij hevige jeuk kunnen anti-jeukmiddelen verlichting geven: mentholpoeder, een zachte crème met menthol of een gel met Aloë Vera.
• Zijn de klachten ernstig, nemen ze niet af of er dreigt er een allergische shock (zoals bij overgevoeligheid voor wespensteken) dan kan de huisarts met medicijnen hulp bieden.

Nee. De beheersing van de rups is geen eenvoudige zaak en de kans op gezondheidsklachten is groot. Verwijder rupsen en nesten daarom niet zelf, maar laat dit doen door een gespecialiseerd bedrijf. Dat is het meest veilig, zij werken namelijk volgens richtlijnen. Zo werkt een gespecialiseerd bedrijf onder andere met adequate persoonlijke beschermingsmiddelen zoals rubberen handschoenen, laarzen, een overall die bij de onderarmen en enkels is af te sluiten en een volgelaatsmasker.

Wanneer u niet met een wegwerpoverall werkt, was de kleding dan goed:
• Was met gebruik van een totaal wasmiddel bij een temperatuur van minimaal 60°C.
• Was op een standaard programma (geen verkort wasprogramma) met centrifugeren.
• Het gebruik van een wasdroger wordt aangeraden.

Brandharen kunnen op gazons, gras en akkers terechtkomen, waar ze lang kunnen overleven. Zowel tijdens het maaien van met brandharen besmette grasvelden als ook bij het opruimen van het gemaaide gras kunnen brandharen voor problemen zorgen.

• Ga na of u in een risicogebied aan het werk bent via www.natuurkalender.nl of de regionale GGD.
• Wees extra alert bij het werken in (en om) eikenbomen.
• Let op de signalen van de aanwezigheid van eikenprocessierupsen: de aanwezigheid van nesten (spinsel van haren, vervellingshuid en uitwerpselen); ei-pakketten; rupsen die in een processie over een eikenboom kruipen; kaalgevreten eikenbomen.
• Als is vastgesteld dat het om de eikenprocessierups gaat: waarschuw de beheerder van de boom en staak de werkzaamheden totdat de rupsen en brandharen zijn verwijderd.

Meer praktische informatie bij het werken in het groen:

Als tuinen besmet zijn met de haren van de eikenprocessierups kunnen ze behoorlijk lang overlast geven. Ze zakken met de regen wel de grond in, maar er zullen er ook veel op of aan het gras blijven vastzitten, die bij opdrogen weer opnieuw voor problemen kunnen zorgen.

Groenbeheerders die bermen en grasvelden maaien moeten (nog meer) alert zijn op de aanwezigheid van rupsen en nesten en zorgen dat rupsen en nesten niet in de maaimachine komen waardoor brandharen verspreid worden. Het is te overwegen om op deze plaatsen gras niet meer te maaien. Of alleen te maaien als het gras nat is. Bij het maaien moet je rekening houden met de windrichting.

Ook bij het opruimen van het gemaaide gras kunnen aanwezige brandharen voor problemen zorgen.

Het bijmaaien met een bosmaaier wordt bij een besmette zone om aangetaste bomen in zijn geheel afgeraden. Dit om risico’s van het kapot maaien van laaggeplaatste nesten en alle gevolgen van dien voor werkenden in het groen te beperken.

Bij het opruimen van afgewaaide takken of omgevallen eikenbomen is het raadzaam om alert te zijn op de aanwezigheid van eikenprocessierupsen, maar ook van (oude) nesten. Deze nesten zitten bomvol brandharen.

• Vermijd indien mogelijk van mei tot en met augustus werk rond besmette eiken
• Beoordeel de plaatselijke werksituatie met gezond verstand
• Let op weersomstandigheden, windkracht en richting, en vochtigheid en aantal nesten
• Zorg voor voldoende schoon spoelwater in je werkauto

Bij besmetting met haren:
1. Krab of wrijf niet bij jeuk
2. Spoel huid en ogen met veel water,
3. Kleding en schoenen zoveel mogelijk afspoelen
4. Verwijder brandharen op de huid met breed plakband
5. Was kleding op 60 graden met dubbele dosis wasmiddel
6. Bij aanblijvende jeuk, huid- oog- en luchtwegirritatie, ga direct naar je huisarts

Mensen die beroepsmatig bij het beheersen van de eikenprocessierups betrokken zijn, moeten adequate persoonsbeschermingsmiddelen gebruiken. Zoals rubberen handschoenen, laarzen, een overall die bij de onderarmen en enkels is af te sluiten en een volgelaatsmasker.

De bastaardsatijnvlinder is een nachtvlinder die voorkomt in een groot gedeelte van Europa. De vlinder is in Nederland vooral aanwezig langs de kust, maar in het verleden werden ook uitbraken gesignaleerd in Noord-Brabant. Brandharen van de vlinder veroorzaken klachten, zoals huidirritatie, jeuk, rode uitslag, oog- en luchtwegirritatie. Er kunnen ook algemene klachten zoals koorts en algehele malaise optreden. De klachten zijn vergelijkbaar met de klachten die de brandharen van de eikenprocessierups veroorzaken. Na één tot twee weken zijn de klachten over het algemeen verdwenen.

Mensen die beroepsmatig de eikenprocessierups bestrijden dienen een overdrukmasker, wegwerp onderhandschoenen, dikke overhandschoenen, laarzen en een stofdichte en waterdichte beschermingsoverall te dragen die bij de onderarmen en enkels kunt afsluiten Overalls moeten na elke pauze vervangen worden. De wegwerpoveralls en wegwerp onderhandschoenen moeten afgevoerd worden op dezelfde wijze als rupsafval, in een voorraadvat als irriterend afval.

Kijk voor meer informatie over de leidraad beheersing eikenprocessierups, duurzame methoden voor beheersing, bestrijding door terreineigenaren, verspreiding en overzichtskaarten op de website van de NVWA.

Een wegwerpoverall, wegwerp handschoenen, oogbescherming en eventueel een mondmaskers met een P3 filter en makkelijk schoon te spoelen schoenen of laarzen en eventueel een pet.

Hoe kan ik loshangende op op de grond gevallen nesten als afval aanbieden?
Bron: Kennisplatform processierups

Kunnen brandharen via de ventilatie in de auto komen?
Bron: Kennisplatform processierups

Moeten rupsennesten eerst verwijderd worden voordat een boom gekapt wordt?
Bron: Kennisplatform processierups

• Het kennisplatform processierups met veel informatie voor de groenbeheerder, de terreineigenaar of boomeigenaar: https://processierups.nu
• Het RIVM en de regionale GGD’en leveren kennis over de gezondheidsrisico's van de eikenprocessierups en adviseren bij gezondheidsklachten.
• Kijk ook op www.oakie.info (ook van de GGD).
• Betrouwbare, specifieke gezondheidsinformatie: www.thuisarts.nl
• De Leidraad beheersing eikenprocessierups 2013 is een stapsgewijze handreiking voor de professionele beheerders om beheerkeuzes te kunnen maken.
• Informatie over opslag, transport en verwerking van eikenprocessierupsenafval is te vinden in het afvalverwerkingsdocument 2019