Eikenprocessierups

De eikenprocessierups komt in vrijwel heel Nederland voor. Bijna altijd op inlandse eikenbomen. Daarnaast kan hij ook op beuken, berken, Amerikaanse eiken en moeraseiken zitten. Bij kaalvraat stapt hij over op alles wat in de directe omgeving groeit.

Meer informatie. Bron: Kennisplatform processierups. 
In welke boomsoorten leven processierupsen?
Kunnen processierupsen ook op objecten in de buurt van bomen zitten?

• De brandharen die vanaf het derde (larvale) stadium de overlast geven zijn met het blote oog niet te zien.
• Eén rups kan wel 700.000 brandharen hebben die makkelijk in je huid, ogen en luchtwegen kunnen dringen.
• De brandharen bevatten een giftig eiwit waarop ons lichaam bij contact heftig kan reageren.
• Niet alleen nieuwe nesten (vanaf half mei tot eind september) maar ook oude nesten geven overlast; haren blijven wel vijf tot zeven jaar actief.
• De haren verspreiden zich makkelijk; je kunt ook klachten krijgen als je geen rupsennest ziet of aanraakt.

• door de wind (tot wel 100 meter)
• door langsrijdend verkeer
• tijdens het wegbranden of wegzuigen van de rupsen
• bij snoeien van groen
• via kleding waar de brandharen aan kleven

Meer informatie over brandharen. Bron: Kennisplatform processierups. 
Hoe groot zijn de brandharen?
Hoe ver kunnen brandharen verwaaien? 
Hoe lang blijven brandharen actief?

Na contact met de brandharen kunnen er verschillende gezondheidsklachten ontstaan, die veel overeenkomsten hebben met een allergische reactie: hevige jeuk, irritatie van de huid en irritatie aan de ogen (het oogwit kleurt rood) of de luchtwegen. In een enkel geval kan iemand bewusteloos raken, zoals bij een wespensteek. Reacties kunnen per persoon sterk verschillen. Wie vaker met de brandharen in contact komt, kan een sterkere reactie vertonen.

Meer informatie over gezondheidsklachten. Bron: Kennisplatform processierups. 
Wat zijn samengevat de belangrijkste directe gezondheidsklachten bij contact met de brandharen van de eikenprocessierups?

De activiteit van de rupsen in 2019 duurt tot begin of half juli. Daarna gaan ze verpoppen. Het gevaar van afschieten van brandharen is dan voorbij. Er blijven echter nog veel brandharen achter, deze kunnen dan nog steeds overlast veroorzaken. Het is zaak om de nesten zo snel als het kan te laten verwijderen. 

Bron: Kennisplatform processierups

WAT KAN IK ZELF DOEN OM KLACHTEN TE VOORKOMEN?

• Check voordat je begint met werken of er nesten zijn.
• Stel het werk uit totdat de nesten en haren zijn verwijderd door een professioneel bedrijf.
• Ben je gevoelig voor de brandharen? Vermijd werk rondom aangetaste bomen.
• Maak altijd een afweging of je het werk veilig kunt uitvoeren. Overleg met je leidinggevende. Houd daarbij de lengte van de boom aan als veilige afstand.
• Let op de windrichting zodat de brandharen niet naar je toewaaien.
• Parkeer je auto niet in de buurt van aangetaste bomen
• Gebruik zo min mogelijk de ventilator van je auto en houd de ramen dicht.
• Neem schoon spoelwater mee.

WANNEER GA IK NAAR DE HUISARTS?

Meestal verdwijnen de klachten binnen een paar dagen tot weken
vanzelf. Bij hevige jeuk kunnen anti-jeuk middelen helpen:
mentholpoeder, een crème met menthol of gel met aloë vera.
Neem direct contact op met je huisarts bij:

• ernstige huidklachten, die niet afnemen
• steeds dikker wordende lippen, tong of oogleden
• benauwdheid en kortademigheid
• oogklachten waarbij spoelen niet helpt

Nee. De beheersing van de rups is geen eenvoudige zaak en de kans op gezondheidsklachten is groot. Verwijder rupsen en nesten daarom niet zelf, maar laat dit doen door een gespecialiseerd bedrijf. Dat is het meest veilig, zij werken namelijk volgens richtlijnen. Zo werkt een gespecialiseerd bedrijf onder andere met adequate persoonlijke beschermingsmiddelen zoals rubberen handschoenen, laarzen, een overall die bij de onderarmen en enkels is af te sluiten en een volgelaatsmasker.

Wanneer u niet met een wegwerpoverall werkt, was de kleding dan goed:
•    Was met gebruik van een totaal wasmiddel bij een temperatuur van minimaal 60°C.
•    Was op een standaard programma (geen verkort wasprogramma) met centrifugeren.
•    Het gebruik van een wasdroger wordt aangeraden.

• Brandharen kunnen op gazons, gras, akkers, hooi en kuilvoer gazons, gras en akkers terechtkomen, waar ze lang kunnen overleven. Zowel tijdens het maaien van met brandharen besmette grasvelden als ook bij het opruimen van het gemaaide gras kunnen brandharen voor problemen zorgen. Als rupsen en nesten in de maaimachine terechtkomen, is de kans groot dat haren verspreid worden.
• Check altijd of er aangetaste bomen in jouw directe werkomgeving staan. Hanteer een veilige afstand van minimaal 20 meter van de stam. Uit de praktijk is gebleken dat brandharen zichvanuit nesten door verwaaiing over grote afstand kunnen verplaatsen (50 tot 100 meter is geen uitzondering).

Onze tips als je gaat maaien:

• Zijn er nesten in de boom? Maai op deze plaatsen niet of maai met een machine met cabine. Of alleen als het gras nat is.
• Liggen er nesten op de grond? Maai het hele seizoen niet meer binnen de gehele kroonprojectie van de boom.
• Let op met de bosmaaier, maai niet rondom eiken waar nesten laag aan de stam zitten. Kapot gemaaide grondnesten verspreiden brandharen.
• Spuit machines na het maaien helemaal schoon voor deze de werkplaats in gaan.

• Ga na of u in een risicogebied aan het werk bent via www.natuurkalender.nl of de regionale GGD.
• Wees extra alert bij het werken in (en om) eikenbomen.
• Let op de signalen van de aanwezigheid van eikenprocessierupsen: de aanwezigheid van nesten (spinsel van haren, vervellingshuid en uitwerpselen); ei-pakketten; rupsen die in een processie over een eikenboom kruipen; kaalgevreten eikenbomen.
• Als is vastgesteld dat het om de eikenprocessierups gaat: waarschuw de beheerder van de boom en staak de werkzaamheden totdat de rupsen en brandharen zijn verwijderd.

Meer praktische informatie bij het werken in het groen:

Als tuinen besmet zijn met de haren van de eikenprocessierups kunnen ze behoorlijk lang overlast geven. Ze zakken met de regen wel de grond in, maar er zullen er ook veel op of aan het gras blijven vastzitten, die bij opdrogen weer opnieuw voor problemen kunnen zorgen. 

Groenbeheerders die bermen en grasvelden maaien moeten (nog meer) alert zijn op de aanwezigheid van rupsen en nesten en zorgen dat rupsen en nesten niet in de maaimachine komen waardoor brandharen verspreid worden. Het is te overwegen om op deze plaatsen gras niet meer te maaien. Of alleen te maaien als het gras nat is. Bij het maaien moet je rekening houden met de windrichting.

Ook bij het opruimen van het gemaaide gras kunnen aanwezige brandharen voor problemen zorgen. 

Het bijmaaien met een bosmaaier wordt bij een besmette zone om aangetaste bomen in zijn geheel afgeraden. Dit om risico’s van het kapot maaien van laaggeplaatste nesten en alle gevolgen van dien voor werkenden in het groen te beperken. 

Bij het opruimen van afgewaaide takken of omgevallen eikenbomen is het raadzaam om alert te zijn op de aanwezigheid van eikenprocessierupsen, maar ook van (oude) nesten. Deze nesten zitten bomvol brandharen.

• Vermijd indien mogelijk van mei tot en met augustus werk rond besmette eiken
• Beoordeel de plaatselijke werksituatie met gezond verstand 
• Let op weersomstandigheden, windkracht en richting, en vochtigheid en aantal nesten
• Zorg voor voldoende schoon spoelwater in je werkauto 

Bij besmetting met haren: 
1. Krab of wrijf niet bij jeuk 
2. Spoel huid en ogen met veel water, 
3. Kleding en schoenen zoveel mogelijk afspoelen 
4. Verwijder brandharen op de huid met breed plakband 
5. Was kleding op 60 graden met dubbele dosis wasmiddel 
6. Bij aanblijvende jeuk, huid- oog- en luchtwegirritatie, ga direct naar je huisarts 
 

De bastaardsatijnvlinder is een nachtvlinder die voorkomt in een groot gedeelte van Europa. De vlinder is in Nederland vooral aanwezig langs de kust, maar in het verleden werden ook uitbraken gesignaleerd in Noord-Brabant. Brandharen van de vlinder veroorzaken klachten, zoals huidirritatie, jeuk, rode uitslag, oog- en luchtwegirritatie. Er kunnen ook algemene klachten zoals koorts en algehele malaise optreden. De klachten zijn vergelijkbaar met de klachten die de brandharen van de eikenprocessierups veroorzaken. Na één tot twee weken zijn de klachten over het algemeen verdwenen.
 

Mensen die beroepsmatig de eikenprocessierups bestrijden dienen een overdrukmasker, wegwerp onderhandschoenen, dikke overhandschoenen, laarzen en een stofdichte en waterdichte beschermingsoverall te dragen die bij de onderarmen en enkels kunt afsluiten  Overalls moeten na elke pauze vervangen worden. De wegwerpoveralls en wegwerp onderhandschoenen moeten afgevoerd worden op dezelfde wijze als rupsafval, in een voorraadvat als irriterend afval.

Voor meer informatie voor professionele bestrijders en professioneel beheer verwijzen wij naar de Leidraad Beheersing Eikenprocessierups (update 2019) op processierups.nu.

Een wegwerpoverall, wegwerp handschoenen, oogbescherming en eventueel een mondmaskers met een P3 filter en makkelijk schoon te spoelen schoenen of laarzen en eventueel een pet.
 

• Doe de beschermende kleding direct na gebruik in een plastic zak. Knoop de zak dicht en gooi deze weg in de container.
• Kijk voor meer informatie in de arbocatalogus van jouw sector.
   

Hoe kan ik loshangende op op de grond gevallen nesten als afval aanbieden?
Bron: Kennisplatform processierups

Kunnen brandharen via de ventilatie in de auto komen?
Bron: Kennisplatform processierups

Bomen kappen: laat dit door een professional doen waarbij de boom altijd vrij van nesten moet zijn.

Lees verder:
Moeten rupsennesten eerst verwijderd worden voordat een boom gekapt wordt?
Bron: Kennisplatform processierups

Algemeen

Meer dan 100 meest gestelde vragen. Kennisplatform Processierups: processierups.nu

Beheer en bestrijding

Leidraad Beheersing Eikenprocessierups (update september 2019): processierups.nu

Gezondheid

• RIVM: rivm.nl
• Kennisplatform Processierups: processierups.nu
• De regionale GGD’en: rupsen.info
• Informatie over klachten en behandeling door artsen: thuisarts.nl

Opslag, transport en verwerking

Informatie over opslag, transport en verwerking van eikenprocessierupsen
afval: Protocol 2019 op processierups.nu